[KNOWLEDGE] Chúng là chanh và ớt

BÀI VIẾT SỐ 9 : CHÚNG LÀ CHANH VÀ ỚT
(bài viết mang tính chủ quan cá nhân của tác giả)

"Thế giới nếu không có màu sắc thì thật buồn tẻ, nhưng nhìn thế giới ở trắng và đen là loại bỏ đươc sự phù phiếm không cần thiết"

Chụp phim màu và phim trắng đen (B&W) khác nhau như thế nào? Nếu tôi chụp phim màu giỏi liệu có chụp B&W giỏi không? Và ngược lại? Tôi sẽ học được gì khi chụp B&W?

Tôi thường gặp được câu hỏi kiểu như vậy từ nhiều người bạn trẻ, những học viên của Noirfoto. Những người háo hức muốn thử nghiệm, thực hành , học hỏi cách nhìn, cách chụp, cách visualize hình ảnh khi chụp B&W và trớ trêu thay, muốn áp dụng những điều đó trong phim màu. Tôi thường khuyên các bạn ấy là, hãy xem phim màu và phim B&W là 2 trường phái hoàn toàn khác nhau trong nhiếp ảnh, hệt như chanh và ớt vậy. Khi bạn đã hiểu, làm quen và yêu mến ảnh B&W, bạn sẽ không còn có thể chụp phim màu như cách mình làm trước đây nữa. Và ngược lại, những điều bạn nhìn thấy ở thế giới màu sắc trước đây, không áp dụng được trong thế giới của B&W.

Minh họa nhỏ để các bạn hiểu ý tôi nói, hình số 1 là dải màu sắc mà chúng ta nhìn thấy. Bạn có nghĩ là nó khác nhau nhiều không? Vậy hãy nhìn hình số 2 đi, chúng có khác nhau nhiều không? Màu xanh mướt của cỏ, màu biếc da trời, nắng vàng ươm trên mái nhà, đỏ của hoa gạo, tím của bằng lăng, rực rỡ và phong phú, sẽ chỉ còn lại là "sắc độ" (tones) trên ảnh B&W. Có thể nói, thế giới trắng đen "dân chủ hóa" mọi màu sắc. Các yếu tố trên ảnh chỉ phân biệt với nhau ở 2 giá trị duy nhất : brightness và contrast

Việc "cào bằng" các màu sắc, các giá trị thực mà mắt người nhìn thấy mỗi ngày có khiến chúng ta thui chột sự sáng tạo không? Bạn cũng biết đó, màu sắc quá quen thuộc với chúng ta. Chúng ta sống trong nó, mở mắt chào đời là ta đã học nhận biết các màu sắc. Nó nằm trong DNA của chúng ta, là điều mà ta mang đến hết đời.Việc nhìn thấy thế giới ở trắng và đen gần như là lạ lẫm, aliened , một thứ của thế giới nhãn quan khác.
Tâm lý học thị giác cho tôi biết rằng, mắt người có thể "nhìn" ra nhiều dải màu, nhưng chỉ "thấy" một phần nhỏ chi tiết ở một góc nhìn cố định. Khi chúng ta nhìn một cảnh vật, mắt ta liên tục "scan" những phần làm chúng ta để ý, và não bộ cũng thu nạp những chi tiết ta thấy ấn tượng và bỏ đi những phần còn lại. Khi ta chụp một chủ thể, ta sẽ cố gắng tập trung vào chủ thể và cố loại bỏ những chi tiết thừa. Do đó mà nhiếp ảnh gia sử dụng nhiều công cụ , phương pháp khác nhau để giúp người xem nhìn thấy chủ thể mà anh ta (cô ta) muốn, ví dụ, tiêu cự lens, DOF mỏng, đường dẫn, bố cục và tất nhiên, trắng và đen. Vì sao vậy, vì B&W loại bỏ mọi màu sắc làm mắt người sao nhãng. Bạn sẽ làm thế nào khi chủ thể có màu sắc nhẹ nhàng lại bị một chi tiết thừa phía xa (màu đỏ) lấn át? Bạn sẽ làm thế nào để người nhìn tập trung vào đường nét gương mặt người mẫu hơn là màu sắc trang phục và phụ kiện rực rỡ trên cổ?

[[Nghệ thuật của nhiếp ảnh nằm ở việc loại bỏ những chi tiết thừa từ thế giới thực, chứ không phải thêm vào]]

Nếu phải làm phép so sánh, thì nhiếp ảnh giống với điêu khắc hơn là hội họa. Hội họa vẽ trên tấm voan trắng trơn. Còn điêu khắc nặn ra hình tượng từ 1 khối hình dạng hỗn loạn. Nhiếp ảnh cũng thế, chúng ta chụp ảnh, "miêu tả" lại thế giới theo cách nhìn của chúng ta, cách nhìn mà chúng ta mong muốn người khác cũng nhìn thấy. Tức ta để cho người khác, bằng cách nào đó, "thấy" và cảm nhận được hình ảnh mà ta phóng chiếu lên não bộ (Một khái niệm liên quan khác mà tôi gọi là visualization, tôi sẽ viết ở 1 bài khác) . Ảnh B&W , do bản chất của nó, do loại bỏ toàn bộ màu sắc, chúng ta sẽ chỉ còn để ý đến những yếu tố tạo nên sự ấn tượng khác : đường nét, hình dáng, chất liệu,bố cục, chi tiết và ánh sáng.
Như tôi đã nói ở trên, có 2 giá trị thao túng trong ảnh B&W : brightness và contrast.

Brightness : độ sáng của ảnh, thường nói về overall brightness. Ảnh vui tươi, sức sống hay trầm mặc, u ám thể hiện ở điểm này
Contrast : nếu như các dải màu tạo nên sự phong phú của ảnh màu, thì tương phản là ngôn ngữ biểu hiện cho ảnh trắng đen. Tương phản cao hay thấp tạo nên không khí của ảnh, ảnh hưởng đến nhận thức của người xem. Điều khiển tương phản tốt góp phần tạo nên một mắt nhìn nhiếp ảnh tốt, vì ta biết rằng muốn chủ thể được chú ý, cách tốt nhất là chủ thể phải tương phản với những phần còn lại.
Người chụp ảnh trắng đen, do chỉ quan tâm đến độ sáng và tương phản, cũng sẽ tự nhiên có sự cảm nhận nhãn quan tốt hơn vê ánh sáng. Cảm nhận nhãn quan, hay mắt nhìn, không nằm ở mắt trần mà ta thấy, mà nằm ở visualization, tức hình ảnh phóng chiếu trên não. Nhìn cảnh vật, não sẽ chuyển đổi ("convert") màu sắc sang trắng đen, trong não ngay lập tức tìm đến ánh sáng, đường nét, hình dáng , chất liệu để định hình và sẽ bỏ qua những màu sắc rực rỡ nhưng vô nghĩa, làm ta sao nhãng.
Vậy làm sao để học được nhãn quan trắng đen? Bằng cách học, bằng cách thực hành, bằng sai lầm và rút kinh nghiệm. Bản thân tôi cũng đã vứt xó hàng trăm âm bản không phù hợp, dù rất rực rỡ và bắt mắt trong ảnh màu, nhưng vô dụng khi thể hiện ở đen trắng. Chúng ta không nhìn thấy vạn vật ở B&W, nhưng chúng ta có thể học để nhìn bằng kinh nghiêm tích lũy.

Ảnh trắng đen , về kỹ thuật, hoàn thiện cách chụp ảnh của bạn. Tôi gặp nhiều bạn trẻ đến để học về kỹ thuật đo sáng. Ở cuối mỗi bài giảng, tôi đều nói các bạn ấy rằng, việc chụp chỉ là 30% tiến trình mà thôi. Bạn có thể đo sáng chuẩn xác, nhưng một khi chưa tận tay tráng nên âm bản của mình và hoàn tất nó bằng việc phóng chiếu lên mặt giấy ảnh, bạn chưa hoàn toàn hiểu nhiếp ảnh là gì. Khâu cuối cùng, hình ảnh trên mặt giấy ảnh, là kết quả của việc "vật chất hóa" hình ảnh phóng chiếu trong não mà bạn khởi phát trước khi cả ấn nút chụp. Nó hệt như bạn cầm trái ngọt mà bạn tự tay trồng trong vườn, chỉ khi thu hoạch bạn mới biết được công sức mình bỏ ra có đươc đền đáp hay không. Đồng thời, bằng cách xem và hiểu âm bản, bạn có thể điều chỉnh ngược lại cách chụp ban đầu cho phù hợp. Chụp, tráng và rọi tạo thành 1 tam giác khép kín hệt như tam giác lộ sáng vậy
Ảnh màu, do tính chất kinh tế của thuốc tráng và sự phức tạp của qui trình, nên phần lớn chúng ta không thể tự tay thực hiên nó mà phải giao cho các lab ảnh. Việc này vô tình "cắt đứt" mối liên hệ chặt chẽ giữa người chụp và âm bản của mình. Chúng ta hài lòng với bản scan, một hình thức digital kiểu mới. Tôi gặp rất nhiều người bỏ rơi âm bản ở lab ngay khi nhận được tin nhắn báo drive. Các bạn luôn nói nhiều về sự khác biệt về màu sắc, cảm xúc khi chụp phim, vậy có ý nghĩa gì khi bạn chỉ hài lòng về bản scan của âm bản, một thứ cũng tạo từ 0 và 1?

Tựu trung lại, ảnh trắng đen hoàn toàn khác với ảnh màu, khác từ nhận thức nhãn quan cho đến kỹ thuật hoàn thiện. Trong khi ảnh màu gom thế giới thực vào trong 1 tấm ảnh, đen trắng cố gắng loại bỏ những thứ gây sao nhãng của thế giới.Trong khi ảnh màu miêu tả sự hỗn loạn, ảnh trắng đen hướng đến sự đồng nhất. Tôi sẽ không nói ảnh màu hay trắng đen tốt hơn, tôi chỉ nói chúng khác biệt. Thế nên các bạn trẻ đang chập chững bước vào thế giới của đen và trắng cần hiểu rằng, hãy lắp cuộn phim vào và tập nhìn thế giới này khác đi.

Nguồn: https://www.facebook.com/groups/285092744860966/permalink/1731153283588231/