[KNOWLEDGE] Đo sáng hay không đo sáng, đó là vấn đề!
Bài số 6 : Đo sáng hay không đo sáng, đó là vấn đề! (phần 1)
Đây sẽ là một bài dài kỳ và nhiều vấn đề để nói. Mặc nhiên mình sẽ cho rằng các bạn đã nắm vững tam giác lộ sáng, các khái niệm về lộ sáng, khẩu độ, tốc độ ect. nên sẽ đi vào câu hỏi ngàn năm muôn thưở không có lời giải đáp : "Thế nào là một tấm ảnh đúng sáng?" . Chắc chắn thế nào cũng có nhiều lần bạn tự hỏi mình câu này hoặc khi cố giải thích cho ai đó về chuyên đo sáng thì sẽ bị quăng cho câu này.
Câu trả lời là : không có định nghĩa cho ảnh đúng sáng trên đời này. Chỉ có ẢNH CÓ ĐỘ SÁNG ĐÚNG VỚI Ý ĐỒ CỦA TÁC GIẢ . Độ "đúng" sáng của 1 tấm ảnh, hệt như định nghĩa về cái đẹp, nó tùy thuộc vào nhãn quan và suy nghĩ của người bấm máy. Trong chụp ảnh, có một khái niệm là bạn phải làm quen : "visualize" - "nhìn thấy trong đầu"- hình ảnh mà bạn dự định lưu lại trên bản phim. Như bạn thấy đấy, khi chụp ảnh chúng ta phải có sự lựa chọn, đặc biệt là với các cảnh chênh sáng nhiều, khi mà độ chênh sáng nó vượt qua film lattitude của phim bạn chụp, nghĩa là bạn chỉ có thể chọn vùng tối hay vùng sáng hay vùng xám midtones để thể hiện ý đồ qua ảnh của mình. (Mình không bàn đến các tấm ảnh HDR - high dynamic range - mà theo mình rất là kinh khủng, nó đi ngược lại qui luật tự nhiên khi mà vạn vật xuất hiện với sắc độ và tương phản đáng sợ!). Khi bạn chấp nhận rằng, việc thể hiện hình ảnh phụ thuộc rất nhiều vào cách bạn lựa chọn sẽ thể hiện vùng sáng hay vùng tối, chúng ta sẽ bỏ qua ảo tưởng rằng một tấm ảnh "đúng sáng" lúc nào cũng phải có đầy đủ chi tiết ở vùng tối và vùng sáng. Chụp ảnh cũng như cuộc đời vậy, chúng ta cần phải "thỏa hiệp" - "compromising".
Mình sẽ bắt đầu nói về đo sáng trên phương diện chụp ảnh phim, nghĩa là bạn sẽ phải hiểu rằng sẽ không có chuyện bấm nút chụp, nhìn vào màn hình LCD nhỏ bé, điều chỉnh thông số và chụp lại tấm ảnh khác. "Màn hình LCD" chính là bộ não của bạn, bạn mường tượng ra hình ảnh sau khi tráng phim như thế nào -đó là ý nghĩa của "visualization". Đây hoàn toàn không phải là vấn đề đoán mò hay cao siêu gì. Bạn nắm vững điều cơ bản, tin tưởng vào bản thân, học qua thất bại và bạn sẽ không bào giờ thắc mắc "Liệu mình chụp có đúng sáng hay không?". Một âm bản tốt (kể cả BnW và màu) đều phải có các đặc điểm sau : 1/chi tiết vừa phải trên cả 2 vùng tối nhất (pure shadow) và sáng nhất (pure highlight), 2/ một dãy các sắc độ (midtones) đáp ứng đúng với độ tương phản của cảnh mà bạn muốn chụp. Điều thứ 2 đặc biệt quan trọng vì sự thành công của bản rọi hay bản scan phụ thuộc nhiều vào tính liên tục chuyển đổi các sắc độ (mà không có sự giật cục).
+Chi tiết của âm bản ở các vùng tối phụ thuộc phần lớn vào việc bạn chụp như thế nào (hay phim được lộ sang như thế nào)
+Chi tiết của âm bản ở các vùng sáng và độ tương phản được bảo đảm phần lớn dựa vào quá trình tráng và sau đó, quá trình rọi ảnh thủ công
Đó là lý do mà chúng ta hay nói :"Expose for the shadow, develop for the highlight" .
Tiếp theo chúng ta sẽ nói về chuyện đo sáng và cũng là chủ đề chính của bài này! Bạn sẽ hỏi, làm sao để đo sáng một cảnh định chụp. Có nhiều cách, một trong những cách đó là áp dụng qui tắc Sunny16 . Nhưng dù gì thì Sunny16 cũng dựa nhiều vào kinh nghiệm và suy đoán. Nó chỉ mang tính tương đối và nhiều trường hợp ánh sáng phức tạp, bạn chỉ có thể đo sáng đúng khi bạn thực sự giỏi và may mắn. Để đo sáng đúng và chuẩn xác, ta cần đến một thiết bị gọi là : máy đo sáng (light meter)
[ Máy đo sáng là loại dụng cụ dùng để đo độ sáng (luminance) của một cảnh. Trong nhiếp ảnh, công dụng chính của nó là xác định độ lộ sáng của hình ảnh ]
Có hai loại máy đo sáng sử dụng hai cách khác nhau để đo sáng : incident light meter và reflected light meter
1/Incident Light Meter (hình số 1) : inciden light hay ambient light là ánh sáng "môi trường", tức là ánh sáng chiếu sáng lên cả máy ảnh và chủ thể cần được chụp. Khi mình nói đo sáng incident có nghĩa là máy đo sáng sẽ cho ra giá trị lộ sáng của môi trường đó mà không phụ thuộc vào chủ thể được chụp.
2/Reflected Light Meter (hình số 2) : reflected light có nghĩa là ánh sáng phản chiếu từ vật thể. Giờ quay lại kiến thức vật lý lớp 9, mắt ta nhìn thấy vật gì đó là do ánh sáng môi trường phản chiếu đến bề mặt của vật thể đó đến mắt (hay máy ảnh) của ta, phản ánh chất liêu, màu sắc, hình dáng dựa trên việc hấp thụ hay chọn lọc các bước sóng khác nhau. Nói đơn giản, máy đo sáng dựa trên reflected phụ thuộc rất nhiều vào sự phản chiếu các bước sóng ánh sáng từ vật thể hay cảnh vật muốn chụp. Đây chính là cách đo sáng được sử dụng trong chức năng đo sáng tự động của tất cả máy ảnh từ phim đến digital. Thực tế để chính xác hơn, người ta còn làm ra cả máy đo sáng reflected tách rời khỏi máy ảnh với một vài biến thể khác nhau nữa.
Nếu bạn có dịp nhìn thấy một nhà nhiếp ảnh cầm 1 thiết bị như hình số 3, thì bạn biết anh ta đang đo sáng incident. Bộ phận quan trọng nhất của nó chính là nửa quả cầu màu trắng đục cho phép ánh sáng xuyên qua đến cảm biến bên trong đó. Và khi đo sáng bằng incident light meter, nhà nhiếp ảnh cần ĐẶT MÁY ĐO SÁNG CÀNG SÁT CHỦ THỂ CÀNG TỐT VỚI MẶT QUẢ CẦU HƯỚNG VỀ CAMERA . Tại sao lại như vậy? Nửa quả cầu này chính là mô phỏng cho một vât thể ba chiều, ánh sáng môi trường chiếu sáng nửa quả cầu ấy như thế nào thì cũng chiếu sáng chủ thể như thế ấy. Đo sáng incident là không phụ thuộc vào độ phản chiếu của chủ thể mà chỉ phụ thuộc vào ánh sáng môi trường "bao trùm" lên vật thể mà thôi. Quả cầu hướng về camera cũng là vị trí mà chủ thể hướng về, nói một cách khác, ta đo ánh sáng trùm lên chủ thể bằng 1 thiết bị mô phỏng đặt ngay vị trí đó. Điểm mạnh của hình thức đo sáng này là máy sẽ không bị đánh lừa bởi những cảnh éo le : ví dụ chụp giữa bãi cát trắng hay giữa tuyết trắng mà đo sáng reflected chắc chắn bị ảnh hưởng.Điểm mạnh thứ hai là kết quả mà nó đem lại luôn chính xác trong bối cảnh nguồn sáng đồng đều : trời mù, hay trời nắng không mây . Điểm yếu của nó, bạn cần phải tìm cách càng đo gần chủ thể càng tốt hoặc ở khoảng cách xa phải chắc chắn là chủ thể cũng được chiếu sáng tương tự như máy đo.
Đo sáng reflected (dịch la đo sáng phản xa) thì cũng có 2 biến thể nhỏ : average hay spot .
+Average là đo sáng toàn khung, nghĩa là máy ảnh hay máy đo sáng sẽ tính độ sáng của toàn khung ảnh thành một giá trị trung bình (aka gray 18%), thế nên một cảnh có độ sáng tương đối đồng đều thì không sao. Nếu một cảnh có chênh sáng phức tạp, hay các vùng sáng và tối có "diện tích" trên frame khác nhau thì dẫn đến giá trị trung bình sẽ bị lệch. Điều này đặc biệt đúng trong ví dụ bạn chụp ảnh ngoài bãi biển có bờ cát trắng, máy ảnh hay máy đo sáng rất dễ bị đánh lừa bởi sự phản chiếu mạnh của cát, khiến cho ảnh bị thiếu sáng. Hay giả sử một cảnh mà vùng tối chiếm nhiều diện tích, việc đo sáng toàn khung mà không bù trừ sáng sẽ khiến ảnh bị dư sáng.
+Spot : là đo sáng phản xạ vô cùng chính xác bằng cách đo sáng từng điểm thuộc cách vùng khác nhau trên frame. Điểm yếu lớn nhất của nó là người dùng cần có kiến thức về zone system. Sự chính xác của đo sáng từng điểm như vậy nhằm tạo cho nhà nhiếp ảnh toàn quyền quyết định sẽ đưa Zone V về vùng nào trên ảnh (Mình hứa là sẽ quay lại Zones System ở bài sau)
Tóm lại, có 2 cách để đo sáng trong nhiếp ảnh :
Đo sáng incident chỉ phụ thuộc vào ánh sáng môi trường mà không quan tâm đến sự phản chiếu ánh sáng từ chủ thể
Đo sáng reflected phụ thuộc rất nhiều vào sự phản chiếu từ chủ thể hay cảnh muốn chụp. Thế nên , tất cả yếu tố từ màu sắc, độ chiếu sáng, diện tích vùng sáng và vùng tối trên frame cần được cân nhắc để cho ra kết quả hợp ý.
Dù gì thì dù, sớm hay muộn khi chúng ta càng tìm hiểu sâu về chuyên đo sáng, ta cũng sẽ đến một vấn đề phức tạp : Zones System. Nó có thể hơi khó hiểu lúc đầu, nhưng một khi bạn hiểu và áp dụng dc nó, bạn sẽ không gặp khó khăn gì để tạo ra những âm bản tốt.
Bài kỳ sau : Zones system for dummies !!!!
À quên, những ai có nhu cầu xem lại các bài viết khác của mình có thể vào đường dẫn sau : https://www.facebook.com/pg/noirfotodarkroom/photos/?tab=album&album_id=347417065755567
Chủ nhật tuần này 1/4 bên Noirfoto cũng có talk nên bất kì ai có câu hỏi thắc mắc cần giải thích trực tiếp thì đến cafe với mình nhé
Đây sẽ là một bài dài kỳ và nhiều vấn đề để nói. Mặc nhiên mình sẽ cho rằng các bạn đã nắm vững tam giác lộ sáng, các khái niệm về lộ sáng, khẩu độ, tốc độ ect. nên sẽ đi vào câu hỏi ngàn năm muôn thưở không có lời giải đáp : "Thế nào là một tấm ảnh đúng sáng?" . Chắc chắn thế nào cũng có nhiều lần bạn tự hỏi mình câu này hoặc khi cố giải thích cho ai đó về chuyên đo sáng thì sẽ bị quăng cho câu này.
Câu trả lời là : không có định nghĩa cho ảnh đúng sáng trên đời này. Chỉ có ẢNH CÓ ĐỘ SÁNG ĐÚNG VỚI Ý ĐỒ CỦA TÁC GIẢ . Độ "đúng" sáng của 1 tấm ảnh, hệt như định nghĩa về cái đẹp, nó tùy thuộc vào nhãn quan và suy nghĩ của người bấm máy. Trong chụp ảnh, có một khái niệm là bạn phải làm quen : "visualize" - "nhìn thấy trong đầu"- hình ảnh mà bạn dự định lưu lại trên bản phim. Như bạn thấy đấy, khi chụp ảnh chúng ta phải có sự lựa chọn, đặc biệt là với các cảnh chênh sáng nhiều, khi mà độ chênh sáng nó vượt qua film lattitude của phim bạn chụp, nghĩa là bạn chỉ có thể chọn vùng tối hay vùng sáng hay vùng xám midtones để thể hiện ý đồ qua ảnh của mình. (Mình không bàn đến các tấm ảnh HDR - high dynamic range - mà theo mình rất là kinh khủng, nó đi ngược lại qui luật tự nhiên khi mà vạn vật xuất hiện với sắc độ và tương phản đáng sợ!). Khi bạn chấp nhận rằng, việc thể hiện hình ảnh phụ thuộc rất nhiều vào cách bạn lựa chọn sẽ thể hiện vùng sáng hay vùng tối, chúng ta sẽ bỏ qua ảo tưởng rằng một tấm ảnh "đúng sáng" lúc nào cũng phải có đầy đủ chi tiết ở vùng tối và vùng sáng. Chụp ảnh cũng như cuộc đời vậy, chúng ta cần phải "thỏa hiệp" - "compromising".
Mình sẽ bắt đầu nói về đo sáng trên phương diện chụp ảnh phim, nghĩa là bạn sẽ phải hiểu rằng sẽ không có chuyện bấm nút chụp, nhìn vào màn hình LCD nhỏ bé, điều chỉnh thông số và chụp lại tấm ảnh khác. "Màn hình LCD" chính là bộ não của bạn, bạn mường tượng ra hình ảnh sau khi tráng phim như thế nào -đó là ý nghĩa của "visualization". Đây hoàn toàn không phải là vấn đề đoán mò hay cao siêu gì. Bạn nắm vững điều cơ bản, tin tưởng vào bản thân, học qua thất bại và bạn sẽ không bào giờ thắc mắc "Liệu mình chụp có đúng sáng hay không?". Một âm bản tốt (kể cả BnW và màu) đều phải có các đặc điểm sau : 1/chi tiết vừa phải trên cả 2 vùng tối nhất (pure shadow) và sáng nhất (pure highlight), 2/ một dãy các sắc độ (midtones) đáp ứng đúng với độ tương phản của cảnh mà bạn muốn chụp. Điều thứ 2 đặc biệt quan trọng vì sự thành công của bản rọi hay bản scan phụ thuộc nhiều vào tính liên tục chuyển đổi các sắc độ (mà không có sự giật cục).
+Chi tiết của âm bản ở các vùng tối phụ thuộc phần lớn vào việc bạn chụp như thế nào (hay phim được lộ sang như thế nào)
+Chi tiết của âm bản ở các vùng sáng và độ tương phản được bảo đảm phần lớn dựa vào quá trình tráng và sau đó, quá trình rọi ảnh thủ công
Đó là lý do mà chúng ta hay nói :"Expose for the shadow, develop for the highlight" .
Tiếp theo chúng ta sẽ nói về chuyện đo sáng và cũng là chủ đề chính của bài này! Bạn sẽ hỏi, làm sao để đo sáng một cảnh định chụp. Có nhiều cách, một trong những cách đó là áp dụng qui tắc Sunny16 . Nhưng dù gì thì Sunny16 cũng dựa nhiều vào kinh nghiệm và suy đoán. Nó chỉ mang tính tương đối và nhiều trường hợp ánh sáng phức tạp, bạn chỉ có thể đo sáng đúng khi bạn thực sự giỏi và may mắn. Để đo sáng đúng và chuẩn xác, ta cần đến một thiết bị gọi là : máy đo sáng (light meter)
[ Máy đo sáng là loại dụng cụ dùng để đo độ sáng (luminance) của một cảnh. Trong nhiếp ảnh, công dụng chính của nó là xác định độ lộ sáng của hình ảnh ]
Có hai loại máy đo sáng sử dụng hai cách khác nhau để đo sáng : incident light meter và reflected light meter
1/Incident Light Meter (hình số 1) : inciden light hay ambient light là ánh sáng "môi trường", tức là ánh sáng chiếu sáng lên cả máy ảnh và chủ thể cần được chụp. Khi mình nói đo sáng incident có nghĩa là máy đo sáng sẽ cho ra giá trị lộ sáng của môi trường đó mà không phụ thuộc vào chủ thể được chụp.
2/Reflected Light Meter (hình số 2) : reflected light có nghĩa là ánh sáng phản chiếu từ vật thể. Giờ quay lại kiến thức vật lý lớp 9, mắt ta nhìn thấy vật gì đó là do ánh sáng môi trường phản chiếu đến bề mặt của vật thể đó đến mắt (hay máy ảnh) của ta, phản ánh chất liêu, màu sắc, hình dáng dựa trên việc hấp thụ hay chọn lọc các bước sóng khác nhau. Nói đơn giản, máy đo sáng dựa trên reflected phụ thuộc rất nhiều vào sự phản chiếu các bước sóng ánh sáng từ vật thể hay cảnh vật muốn chụp. Đây chính là cách đo sáng được sử dụng trong chức năng đo sáng tự động của tất cả máy ảnh từ phim đến digital. Thực tế để chính xác hơn, người ta còn làm ra cả máy đo sáng reflected tách rời khỏi máy ảnh với một vài biến thể khác nhau nữa.
Nếu bạn có dịp nhìn thấy một nhà nhiếp ảnh cầm 1 thiết bị như hình số 3, thì bạn biết anh ta đang đo sáng incident. Bộ phận quan trọng nhất của nó chính là nửa quả cầu màu trắng đục cho phép ánh sáng xuyên qua đến cảm biến bên trong đó. Và khi đo sáng bằng incident light meter, nhà nhiếp ảnh cần ĐẶT MÁY ĐO SÁNG CÀNG SÁT CHỦ THỂ CÀNG TỐT VỚI MẶT QUẢ CẦU HƯỚNG VỀ CAMERA . Tại sao lại như vậy? Nửa quả cầu này chính là mô phỏng cho một vât thể ba chiều, ánh sáng môi trường chiếu sáng nửa quả cầu ấy như thế nào thì cũng chiếu sáng chủ thể như thế ấy. Đo sáng incident là không phụ thuộc vào độ phản chiếu của chủ thể mà chỉ phụ thuộc vào ánh sáng môi trường "bao trùm" lên vật thể mà thôi. Quả cầu hướng về camera cũng là vị trí mà chủ thể hướng về, nói một cách khác, ta đo ánh sáng trùm lên chủ thể bằng 1 thiết bị mô phỏng đặt ngay vị trí đó. Điểm mạnh của hình thức đo sáng này là máy sẽ không bị đánh lừa bởi những cảnh éo le : ví dụ chụp giữa bãi cát trắng hay giữa tuyết trắng mà đo sáng reflected chắc chắn bị ảnh hưởng.Điểm mạnh thứ hai là kết quả mà nó đem lại luôn chính xác trong bối cảnh nguồn sáng đồng đều : trời mù, hay trời nắng không mây . Điểm yếu của nó, bạn cần phải tìm cách càng đo gần chủ thể càng tốt hoặc ở khoảng cách xa phải chắc chắn là chủ thể cũng được chiếu sáng tương tự như máy đo.
Đo sáng reflected (dịch la đo sáng phản xa) thì cũng có 2 biến thể nhỏ : average hay spot .
+Average là đo sáng toàn khung, nghĩa là máy ảnh hay máy đo sáng sẽ tính độ sáng của toàn khung ảnh thành một giá trị trung bình (aka gray 18%), thế nên một cảnh có độ sáng tương đối đồng đều thì không sao. Nếu một cảnh có chênh sáng phức tạp, hay các vùng sáng và tối có "diện tích" trên frame khác nhau thì dẫn đến giá trị trung bình sẽ bị lệch. Điều này đặc biệt đúng trong ví dụ bạn chụp ảnh ngoài bãi biển có bờ cát trắng, máy ảnh hay máy đo sáng rất dễ bị đánh lừa bởi sự phản chiếu mạnh của cát, khiến cho ảnh bị thiếu sáng. Hay giả sử một cảnh mà vùng tối chiếm nhiều diện tích, việc đo sáng toàn khung mà không bù trừ sáng sẽ khiến ảnh bị dư sáng.
+Spot : là đo sáng phản xạ vô cùng chính xác bằng cách đo sáng từng điểm thuộc cách vùng khác nhau trên frame. Điểm yếu lớn nhất của nó là người dùng cần có kiến thức về zone system. Sự chính xác của đo sáng từng điểm như vậy nhằm tạo cho nhà nhiếp ảnh toàn quyền quyết định sẽ đưa Zone V về vùng nào trên ảnh (Mình hứa là sẽ quay lại Zones System ở bài sau)
Tóm lại, có 2 cách để đo sáng trong nhiếp ảnh :
Đo sáng incident chỉ phụ thuộc vào ánh sáng môi trường mà không quan tâm đến sự phản chiếu ánh sáng từ chủ thể
Đo sáng reflected phụ thuộc rất nhiều vào sự phản chiếu từ chủ thể hay cảnh muốn chụp. Thế nên , tất cả yếu tố từ màu sắc, độ chiếu sáng, diện tích vùng sáng và vùng tối trên frame cần được cân nhắc để cho ra kết quả hợp ý.
Dù gì thì dù, sớm hay muộn khi chúng ta càng tìm hiểu sâu về chuyên đo sáng, ta cũng sẽ đến một vấn đề phức tạp : Zones System. Nó có thể hơi khó hiểu lúc đầu, nhưng một khi bạn hiểu và áp dụng dc nó, bạn sẽ không gặp khó khăn gì để tạo ra những âm bản tốt.
Bài kỳ sau : Zones system for dummies !!!!
À quên, những ai có nhu cầu xem lại các bài viết khác của mình có thể vào đường dẫn sau : https://www.facebook.com/pg/noirfotodarkroom/photos/?tab=album&album_id=347417065755567
Chủ nhật tuần này 1/4 bên Noirfoto cũng có talk nên bất kì ai có câu hỏi thắc mắc cần giải thích trực tiếp thì đến cafe với mình nhé
Nhận xét
Đăng nhận xét