[KNOWLEDGE] Reciprocity (nghịch đảo tuyến tính) và reciprocity failure (sai lệch nghịch đảo tuyến tính)
Bài số 3 : Reciprocity (nghịch đảo tuyến tính) và reciprocity failure (sai lệch nghịch đảo tuyến tính)
Okay, what the hell...? Chắc các bạn nghe tựa đề thôi là sẽ nhảy dựng lên và phản đối :"...đây không phải là lớp học toán!!!" "Tôi chụp phim thì quan tâm làm gì, cứ chụp thôi.." bla .bla ..bla các thứ
Nếu các bạn chịu khó đọc hết bài, các bạn sẽ phát hiện 1 tính chất khác khá kì thú của phim ,mà, trong một số trường hợp, là cứu tinh của bạn.
Giả sử bạn chụp 2 tấm ảnh về cùng 1 bối cảnh như nhau trên cùng 1 máy cùng 1 ống kính máy ảnh.Bây giờ bạn thay đổi : Tấm ảnh thứ 1 chụp với khẩu 5.6 và tấm thứ 2 với khẩu 8. Để có 2 tấm ảnh với giá tri lộ sáng như nhau, hoặc cùng EV (exposure value), bạn chắc chắn phải để thời gian lộ sáng (aka shutter speed) của tấm thứ 1 ngắn hơn tấm thứ 2 (ví dụ ở tấm 1 là 1/250s thì tấm 2 phải là 1/125s) . Thay đổi của shutter speed và aperture phải luôn tỉ lệ nghịch đảo như nhau trên cùng 1 giá trị (tính bằng stop) để đảm bảo 2 tấm ảnh có cùng giá trị EV như nhau. Ai mà biết vẽ đồ thị thì nó sẽ như 1 đường chéo giữa trục tung và trục hoành. Người ta gọi là đó tính chất nghịch đảo tuyến tính , aka. reciprocity
Cái vấn đề là, reciprocity vốn chính xác hoàn hảo trên mảy ảnh digital lại không hoàn toàn đúng trên phim. Ở các tốc từ 1/1000s trở lên và tốc dưới 1/10s trở xuống, tính chất reciprocity không còn đúng nữa, do hóa chất nhạy sáng trên phim "hành xử" lạ lùng ở các tốc siêu nhanh và siêu chậm . Chúng không còn đủ nhậy để bắt sáng ở các giá trị đó, khiến cho việc đo sáng trở nên vô nghĩa, giá trị nghịch đảo giữa khẩu và tốc không còn tuyến tính, mà đồ thị sẽ có hình dạng 1 parabol (non-linear) . Ngta gọi đây là reciprocity failure! Ai mà chịu khó đọc Datasheet của các loại phim thì trong đó đều có đề cập đến điều này và cách để khắc phục.
Khoan bàn đến đó, ai sẽ sử dụng tốc 1/1000s và tốc 1/10s cơ chứ. Well, bạn không phải quan tâm nhưng nếu bạn dự tính chụp trong studio với strobe siêu nhanh hoặc PHƠI ĐÊM, PHƠI NGÀY thì các bạn phải lưu ý đến tính chất này kẻo các shots tính toán lộ sáng của các bạn sẽ fail hết!
Reciprocity failure là sự suy giảm không tuyến tính của độ nhạy sáng trên phim ở những tốc siêu nhanh (1/1000s) hoặc tốc siêu chậm (1/10). Đôi khi nó còn dc gọi là hiệu ứng "Scharzschild" , lấy tên của nhà thiên văn Karl Scharzschild, người đầu tiên trình bày nó vào năm 1900
Thật may là các nhà sản xuất phim luôn để ý đến điều này và hướng dẫn chúng ta để "correct" nó
+ CÁCH ĐỂ KHẮC PHỤC RECIPROCITY FAILURE : nhân giá trị shutter speed mà các bạn đo dc với một giá trị gọi là "correction factor". Vậy "correction factor" này từ đâu mà có! Well, từ thử nghiệm bạn ạ. Các nhà sản xuất đã test hàng trăm cuộn phim để có các giá trị mẫu này để chúng ta sử dụng. Trong khuôn khổ bài viết này, mình chỉ chia sẻ cho các bạn bảng "correction factor" của Kodak Black anh White (hình số 1) . Một tin mừng là giá trị của Kodak đưa ra có giá trị như nhau cho phim màu và trắng đen. Còn bảng correction factor của Ilford thì mình vẫn chua tìm ra.
Sử dụng bảng này như thế nào? Đầu tiên bạn hãy đo sáng cảnh mà bạn muốn phơi sáng . Trên máy đo sáng hiển thị shutter speed dài hơn 1s, thì bạn cần phải nhân giá trị shutter speed đó với giá trị "correction factor" tương ứng đề có giá trị đo sáng đúng. Bảng số 1 đúng với hầu hất các phim của Kodak, các phim có hạt như T-Grain ví dụ Ilford Delta 100 và các loại phim màu như Portra 160, Ektar 100..... Cần lưu ý là khi phơi sáng đủ lâu, các lớp nhuộm màu của color film sẽ phản ứng khác nhau, khiến cho phim có hiện tượng color shift
Lưu ý bảng correction có giá trị tham khảo chứ không hoàn toàn đúng. Mỗi loại phim mà các bạn sử dụng có tính chất khác nhau, mạnh yếu khác nhau, tonal và dynamic range khác nhau, nên reciprocity cũng sẽ thay đổi. Điều cần thiết là bạn cần có sổ tay, liên tục thử nghiệm và ghi chép, qua vài lần bạn sẽ dần hiểu rõ sự phản ứng của phim mình đang chụp.
Bonus nho nhỏ (góp phần đẩy giá phim lên cao) : bạn có biết, có 1 loại phim trên thị trường của Fuji rất ít bị ảnh hưởng của reciprocity hay không? Loại phim này nếu thời gian lộ sáng dưới 2 phút bạn không cần correction factor chi hết ! Đó là Fuji Across 100.
Okay, what the hell...? Chắc các bạn nghe tựa đề thôi là sẽ nhảy dựng lên và phản đối :"...đây không phải là lớp học toán!!!" "Tôi chụp phim thì quan tâm làm gì, cứ chụp thôi.." bla .bla ..bla các thứ
Nếu các bạn chịu khó đọc hết bài, các bạn sẽ phát hiện 1 tính chất khác khá kì thú của phim ,mà, trong một số trường hợp, là cứu tinh của bạn.
Giả sử bạn chụp 2 tấm ảnh về cùng 1 bối cảnh như nhau trên cùng 1 máy cùng 1 ống kính máy ảnh.Bây giờ bạn thay đổi : Tấm ảnh thứ 1 chụp với khẩu 5.6 và tấm thứ 2 với khẩu 8. Để có 2 tấm ảnh với giá tri lộ sáng như nhau, hoặc cùng EV (exposure value), bạn chắc chắn phải để thời gian lộ sáng (aka shutter speed) của tấm thứ 1 ngắn hơn tấm thứ 2 (ví dụ ở tấm 1 là 1/250s thì tấm 2 phải là 1/125s) . Thay đổi của shutter speed và aperture phải luôn tỉ lệ nghịch đảo như nhau trên cùng 1 giá trị (tính bằng stop) để đảm bảo 2 tấm ảnh có cùng giá trị EV như nhau. Ai mà biết vẽ đồ thị thì nó sẽ như 1 đường chéo giữa trục tung và trục hoành. Người ta gọi là đó tính chất nghịch đảo tuyến tính , aka. reciprocity
Cái vấn đề là, reciprocity vốn chính xác hoàn hảo trên mảy ảnh digital lại không hoàn toàn đúng trên phim. Ở các tốc từ 1/1000s trở lên và tốc dưới 1/10s trở xuống, tính chất reciprocity không còn đúng nữa, do hóa chất nhạy sáng trên phim "hành xử" lạ lùng ở các tốc siêu nhanh và siêu chậm . Chúng không còn đủ nhậy để bắt sáng ở các giá trị đó, khiến cho việc đo sáng trở nên vô nghĩa, giá trị nghịch đảo giữa khẩu và tốc không còn tuyến tính, mà đồ thị sẽ có hình dạng 1 parabol (non-linear) . Ngta gọi đây là reciprocity failure! Ai mà chịu khó đọc Datasheet của các loại phim thì trong đó đều có đề cập đến điều này và cách để khắc phục.
Khoan bàn đến đó, ai sẽ sử dụng tốc 1/1000s và tốc 1/10s cơ chứ. Well, bạn không phải quan tâm nhưng nếu bạn dự tính chụp trong studio với strobe siêu nhanh hoặc PHƠI ĐÊM, PHƠI NGÀY thì các bạn phải lưu ý đến tính chất này kẻo các shots tính toán lộ sáng của các bạn sẽ fail hết!
Reciprocity failure là sự suy giảm không tuyến tính của độ nhạy sáng trên phim ở những tốc siêu nhanh (1/1000s) hoặc tốc siêu chậm (1/10). Đôi khi nó còn dc gọi là hiệu ứng "Scharzschild" , lấy tên của nhà thiên văn Karl Scharzschild, người đầu tiên trình bày nó vào năm 1900
Thật may là các nhà sản xuất phim luôn để ý đến điều này và hướng dẫn chúng ta để "correct" nó
+ CÁCH ĐỂ KHẮC PHỤC RECIPROCITY FAILURE : nhân giá trị shutter speed mà các bạn đo dc với một giá trị gọi là "correction factor". Vậy "correction factor" này từ đâu mà có! Well, từ thử nghiệm bạn ạ. Các nhà sản xuất đã test hàng trăm cuộn phim để có các giá trị mẫu này để chúng ta sử dụng. Trong khuôn khổ bài viết này, mình chỉ chia sẻ cho các bạn bảng "correction factor" của Kodak Black anh White (hình số 1) . Một tin mừng là giá trị của Kodak đưa ra có giá trị như nhau cho phim màu và trắng đen. Còn bảng correction factor của Ilford thì mình vẫn chua tìm ra.
Sử dụng bảng này như thế nào? Đầu tiên bạn hãy đo sáng cảnh mà bạn muốn phơi sáng . Trên máy đo sáng hiển thị shutter speed dài hơn 1s, thì bạn cần phải nhân giá trị shutter speed đó với giá trị "correction factor" tương ứng đề có giá trị đo sáng đúng. Bảng số 1 đúng với hầu hất các phim của Kodak, các phim có hạt như T-Grain ví dụ Ilford Delta 100 và các loại phim màu như Portra 160, Ektar 100..... Cần lưu ý là khi phơi sáng đủ lâu, các lớp nhuộm màu của color film sẽ phản ứng khác nhau, khiến cho phim có hiện tượng color shift
Lưu ý bảng correction có giá trị tham khảo chứ không hoàn toàn đúng. Mỗi loại phim mà các bạn sử dụng có tính chất khác nhau, mạnh yếu khác nhau, tonal và dynamic range khác nhau, nên reciprocity cũng sẽ thay đổi. Điều cần thiết là bạn cần có sổ tay, liên tục thử nghiệm và ghi chép, qua vài lần bạn sẽ dần hiểu rõ sự phản ứng của phim mình đang chụp.
Bonus nho nhỏ (góp phần đẩy giá phim lên cao) : bạn có biết, có 1 loại phim trên thị trường của Fuji rất ít bị ảnh hưởng của reciprocity hay không? Loại phim này nếu thời gian lộ sáng dưới 2 phút bạn không cần correction factor chi hết ! Đó là Fuji Across 100.
Nhận xét
Đăng nhận xét