[KNOWLEDGE] Zone system, đơn giản như đang giỡn
[Bài số 8 : Zone system , đơn giản như đang giỡn]
(Bài viết có sử dụng hình ảnh, tham khảo tư liệu từ nhiều nguồn trên internet)
Mục tiêu cuối cùng của người chụp ảnh phim là làm sao để có được một “good negative” - âm bản tốt. Vậy thế nào là 1 âm bản tốt ?
[Một âm bản tốt chứa đủ đầy đủ thông tin của vùng tối nhất (deep shadow) và sáng nhất (bright highlight)]
Nghĩa là trên một âm bản tốt thì vùng tối nhất của bạn vẫn phải xuất hiện chi tiết lờ mờ và vùng sáng nhất không được quá dày đến nỗi bị lốp, cháy sáng cả . Mình lấy ví dụ : chụp 1 con mèo đen trên nền vải trắng trong 1 ngày nắng gắt thì âm bản chụp tốt sẽ thể hiện chi tiết trên thân của chú mèo (dù lờ mờ nhưng không thể thành 1 khối đen lòm được) và chi tiết trên mặt vải trắng cũng phải có.
Vậy làm sao có thể đạt được điều đó?
Bài lần này mình sẽ giới thiệu sơ qua về Zone System và cách áp dụng nó vào thực tế. Sử dụng thuần thục về Zone thì sẽ không có trường hợp đo sáng nào làm khó được các bạn được, kể cả chụp trong điều kiện chênh sáng nhiều, ánh sáng xiên hay thậm chí là ngược sáng
Thế nào là Zone System? Nói sơ qua lịch sử thì Zone System là kỹ thuật lộ sáng ảnh và tráng phim được hệ thống và đưa vào sử dụng bởi Ansel Adam và Fred Archer. Một kỹ thuật phát minh năm 1939 mà đến giờ tất cả các máy đo sáng, app điện thoại và cả máy ảnh hiện đại nhất vẫn còn sử dụng. Ngày xưa khi tất cả các nhà nhiếp ảnh đều phải biết kỹ thuật này nhưng do ngày càng tự động hóa nên nhiếp ảnh gia trẻ giờ đây không còn mấy ai hiểu rõ nó nữa.
Thêm 1 lưu ý, Zones System phát huy tác dụng mạnh nhất khi chụp film negative dạng tấm (tức là phim dành cho máy Large format). Tuy nhiên, một khi đã nắm được kỹ thuật cơ bản , bạn cũng có thể áp dụng kỹ thuật đo sáng theo Zones vào trong phim cuộn được.
Nói cho dễ hiểu, tùy vào độ sáng tối (brightness) của cảnh cần chụp , Zone system chia cảnh ấy thành các sắc độ (tonal range) khác nhau theo 1 cái thang sắc độ (tonal scale) được đánh dấu từ 1 đến 10 (xem hình số 1).
+Mỗi một sắc độ sẽ tương ứng với 1 zone
+Các zone được ký hiệu bằng 1 số La Mã, ví dụ zone 1 là Zone I, zone 5 là Zone V
+Mỗi zone sẽ khác biệt với nhau bằng 1 stop, chính là stop dùng trong cách tính khẩu độ và tốc độ
+Vùng tối nhất (tức là mịt mù, không hê có bất kì chi tiết nào luôn, 1 cục đen lòm luôn) sẽ rơi vào Zone 0
+Vùng sáng nhất (tức là cháy, lốp, trắng bóc không có bất kì chi tiết nào) sẽ nằm ở Zone X
+Zone V (hay zone 5) được định nghĩa mặc định là độ sáng phản xạ từ 1 bề mặt Middle Gray (18% phản xạ) trong 1 ngày nắng đẹp. Khó hiểu quá phải không? Vậy bạn chỉ cần hiểu đơn giản như vậy, Zone V chính vùng nằm giữa Zone 0 và Zone X. Chấm hết. Còn bạn nào muốn hiểu sâu xa hơn thế nào là Middle Gray, tại sao lại là 18% phản xạ thì qua Noirfoto Darkroom-Studio-Gallery mình sẽ giải thích kỹ hơn.
Giả sử bạn chỉnh máy đo sáng về Zone III rồi đo sáng 1 chủ thể, lúc này khi bạn mở khẩu lên 1 stop, nó sẽ rơi vào Zone IV, tức là sáng hơn 1 khẩu. Nếu bạn siết khẩu 1 stop, nó sẽ nhảy xuống Zone II, tức là tối hơn 1 khẩu
Tiếp theo các bạn nhìn ảnh số 2
:
Phía trên là thang của Zones System, phía dưới chính là thanh hiển thị đo sáng trên máy ảnh của các bạn đấy . Số “0” trên đo sáng của máy ảnh của bạn mặc định lúc nào cũng nằm ở Zone V và máy đo sáng trên máy ảnh của bạn lúc nào cũng “lập trình” để nhìn thấy chủ thể cần chụp là nằm ở Zone V (nó rất ngu!!!) . Để sử dụng Zones System, bạn cần chắc chắn máy đo sáng hay máy ảnh co đo sáng của bạn đang là đo sáng dạng Spot (1 độ , 5 độ hay 10 độ đều được)
(Để hiểu hơn về thế nào là đo sáng Spot, Incident hay reflected, vui lòng đọc lại bài trước “Đo sáng hay không đo sáng”)
Đây là cách áp dụng zone system vào đo sáng để đạt được âm bản tốt, áp dụng cho phim cuộn trắng đe, phim màu nhưng không thể áp dụng cho slide:
Trong hình số 3 là các liệt kê tương đối về tương quan độ sáng các cảnh được chụp xếp vào các Zones (một cách miêu tả tương đối !!!)
Như ta thấy, Zone III là vùng tương đối tối mà ở đó các chi tiết xuất hiện vừa đủ để ta thấy lờ mờ-ta gọi đó là vùng tối "bình thường" và Zone VII là vùng sáng gần ngưỡng cháy nhất mà vẫn còn chi tiết
Vậy thì Zone III và Zone VII chính là hai vùng mà chúng ta qua n tâm nhất!!!
“Đo sáng theo vùng tối, tráng phim theo vùng sáng”
(Cảnh báo : câu trên chỉ đúng với phim âm bản B&W hoặc màu, không áp dụng cho slide film và digital)
Câu này có nghĩa là đo sáng khi chụp phim chúng ta cần quan tâm nhất đến vùng shadow (vùng tối) của ảnh. Trên kính ngắm của mình, bạn hãy chọn ra vùng tối nhất, và tìm cách để nó rơi vào Zone III.
Chúng ta co 1 tấm ảnh ví dụ như hình số 5:
Dễ dàng nhận ra vùng sáng nhất của chúng ta là đỉnh núi tuyết và vùng tối nhất là bóng râm dưới chân ngọn núi . Đo sáng vào vùng tối nhất , chỉnh tốc hoặc khẩu sao cho kim đo sáng chạy về 0. Có nghĩa là vùng tối đó hiện giờ đang nằm ở Zone V, ví dụ thông số là : 1/125 f2.8. Lưu ý, đo sáng spot thì điểm đo sáng phải nằm lọt hẳn vào vùng tối chứ đừng để dính chút vùng sáng nào nhé (đo sáng 1 độ sẽ chính xác nhất trong phương pháp này)
+Tăng tốc hoặc siết khẩu 2 stops để từ Zone V về Zone III, ví dụ : 1/125 f2,8 (zone V) se thành 1/125 f5.6 (Zone III). Chụp ở thông số này để lấy đầy đủ chi tiết cho vùng tối nhất và ghi nhớ giá trị này !!!
2/Đo sáng tiếp vào vùng sáng nhất , cũng chỉnh khẩu tốc sao cho kim quay về 0, giá trị ví dụ lúc này là 1/500 f16.
Bây giờ bạn giảm tốc hoặc mở khẩu lên 2 stops đề từ Zone V lên Zone VIII, ví dụ : 1/500 f16 (Zone V) sẽ thành 1/125 f16 (Zone VII).
3/Lúc này bạn sẽ thắc mắc : TẠI SAO chụp theo thông số lấy ở vùng tối nhất rồi thì đo sang lần 2 cho vùng sáng nhất làm gì nữa???Đừng vội! Bạn đo sáng lần 2 này là để xác định cho khâu TRÁNG PHIM (“tráng phim theo vùng sáng”, nhớ ko?). Giữa Zone III (1/125 f5.6) và Zone VII (1/125 f16) lúc này chênh nhau là 4 stops.
Nếu chênh giữa vùng tối nhất và sáng nhất nằm trong khoảng 5 stops trở xuống, bạn tráng phim BÌNH THƯỜNG, vùng sáng vẫn giữ đầy đủ chi tiết
Nếu chênh giữa vùng tối nhất và sáng nhất khoảng 6 stops trở lên, điều chỉnh thời gian tráng phim giảm xuống 10% , để vùng sáng tránh bị quá dày (dense) dẫn dến bị lốp, cháy sáng, trắng bóc. Chênh sáng 7 đến 8 stops, thời gian tráng giảm xuống 20%
(Lưu ý quan trọng : việc điều chỉnh thời gian tráng này là dưa trên thử nghiệm và ghi chép rất nhiều lần, không phải công thức. Việc căn chỉnh thời gian tráng phim để cho ra vùng sáng như ý là mang tính chủ quan)
Cách khác để tráng phim mà không làm mất highlight hiệu quả hơn đó là phương pháp STAND DEVELOPMENT và tráng 2 lần (2 BATH - DEV) và mình sẽ đề cập ở các bài sau.
Nói tóm lại, kỹ thuật đo sáng chụp ảnh và tráng phim dựa trên Zone System là như sau :
+Chọn máy đo sáng hoặc loại máy ảnh có đo sáng theo dạng spot
+Đo sáng vùng tối nhất trước hoặc vùng tối có các chi tiết quan trọng, đặt nó vào Zone III vì đó là vùng tối còn đầy đủ chi tiết nhất, chụp ảnh với thông số đó , ghi nhớ giá trị thông số A này
+Đo sáng vùng sáng nhất hoặc vùng sáng có các chi tiết qua n trọng, đặt nó vào Zone VII. ghi nhớ thông số B
+Đánh giá xem giữa A và B chênh bao nhiêu stops để biết là có điều chỉnh thời gian tráng non đi hay không.
+Việc điều chỉnh thởi gian tráng là nhằm tránh vùng highlight trở nên quá dày dẫn đến bị lốp (block)
Đó chính là ý nghĩa của câu “Đo sáng theo vùng tối, tráng phim theo vùng sáng”
Phạm vi bài này mình chỉ có thể nói sơ lược về Zones System và cách áp dụng nó vào trong thực tế để đạt được “good negative”. Để tìm hiểu sâu hơn, các bạn có thể comment, inbox hoặc qua Noirfoto Darkroom-Studio-Gallery để trò chuyện trực tiếp
(Bài viết có sử dụng hình ảnh, tham khảo tư liệu từ nhiều nguồn trên internet)
Mục tiêu cuối cùng của người chụp ảnh phim là làm sao để có được một “good negative” - âm bản tốt. Vậy thế nào là 1 âm bản tốt ?
[Một âm bản tốt chứa đủ đầy đủ thông tin của vùng tối nhất (deep shadow) và sáng nhất (bright highlight)]
Nghĩa là trên một âm bản tốt thì vùng tối nhất của bạn vẫn phải xuất hiện chi tiết lờ mờ và vùng sáng nhất không được quá dày đến nỗi bị lốp, cháy sáng cả . Mình lấy ví dụ : chụp 1 con mèo đen trên nền vải trắng trong 1 ngày nắng gắt thì âm bản chụp tốt sẽ thể hiện chi tiết trên thân của chú mèo (dù lờ mờ nhưng không thể thành 1 khối đen lòm được) và chi tiết trên mặt vải trắng cũng phải có.
Vậy làm sao có thể đạt được điều đó?
Bài lần này mình sẽ giới thiệu sơ qua về Zone System và cách áp dụng nó vào thực tế. Sử dụng thuần thục về Zone thì sẽ không có trường hợp đo sáng nào làm khó được các bạn được, kể cả chụp trong điều kiện chênh sáng nhiều, ánh sáng xiên hay thậm chí là ngược sáng
Thế nào là Zone System? Nói sơ qua lịch sử thì Zone System là kỹ thuật lộ sáng ảnh và tráng phim được hệ thống và đưa vào sử dụng bởi Ansel Adam và Fred Archer. Một kỹ thuật phát minh năm 1939 mà đến giờ tất cả các máy đo sáng, app điện thoại và cả máy ảnh hiện đại nhất vẫn còn sử dụng. Ngày xưa khi tất cả các nhà nhiếp ảnh đều phải biết kỹ thuật này nhưng do ngày càng tự động hóa nên nhiếp ảnh gia trẻ giờ đây không còn mấy ai hiểu rõ nó nữa.
Thêm 1 lưu ý, Zones System phát huy tác dụng mạnh nhất khi chụp film negative dạng tấm (tức là phim dành cho máy Large format). Tuy nhiên, một khi đã nắm được kỹ thuật cơ bản , bạn cũng có thể áp dụng kỹ thuật đo sáng theo Zones vào trong phim cuộn được.
Nói cho dễ hiểu, tùy vào độ sáng tối (brightness) của cảnh cần chụp , Zone system chia cảnh ấy thành các sắc độ (tonal range) khác nhau theo 1 cái thang sắc độ (tonal scale) được đánh dấu từ 1 đến 10 (xem hình số 1).
+Mỗi một sắc độ sẽ tương ứng với 1 zone
+Các zone được ký hiệu bằng 1 số La Mã, ví dụ zone 1 là Zone I, zone 5 là Zone V
+Mỗi zone sẽ khác biệt với nhau bằng 1 stop, chính là stop dùng trong cách tính khẩu độ và tốc độ
+Vùng tối nhất (tức là mịt mù, không hê có bất kì chi tiết nào luôn, 1 cục đen lòm luôn) sẽ rơi vào Zone 0
+Vùng sáng nhất (tức là cháy, lốp, trắng bóc không có bất kì chi tiết nào) sẽ nằm ở Zone X
+Zone V (hay zone 5) được định nghĩa mặc định là độ sáng phản xạ từ 1 bề mặt Middle Gray (18% phản xạ) trong 1 ngày nắng đẹp. Khó hiểu quá phải không? Vậy bạn chỉ cần hiểu đơn giản như vậy, Zone V chính vùng nằm giữa Zone 0 và Zone X. Chấm hết. Còn bạn nào muốn hiểu sâu xa hơn thế nào là Middle Gray, tại sao lại là 18% phản xạ thì qua Noirfoto Darkroom-Studio-Gallery mình sẽ giải thích kỹ hơn.
Giả sử bạn chỉnh máy đo sáng về Zone III rồi đo sáng 1 chủ thể, lúc này khi bạn mở khẩu lên 1 stop, nó sẽ rơi vào Zone IV, tức là sáng hơn 1 khẩu. Nếu bạn siết khẩu 1 stop, nó sẽ nhảy xuống Zone II, tức là tối hơn 1 khẩu
Tiếp theo các bạn nhìn ảnh số 2
:
Phía trên là thang của Zones System, phía dưới chính là thanh hiển thị đo sáng trên máy ảnh của các bạn đấy . Số “0” trên đo sáng của máy ảnh của bạn mặc định lúc nào cũng nằm ở Zone V và máy đo sáng trên máy ảnh của bạn lúc nào cũng “lập trình” để nhìn thấy chủ thể cần chụp là nằm ở Zone V (nó rất ngu!!!) . Để sử dụng Zones System, bạn cần chắc chắn máy đo sáng hay máy ảnh co đo sáng của bạn đang là đo sáng dạng Spot (1 độ , 5 độ hay 10 độ đều được)
(Để hiểu hơn về thế nào là đo sáng Spot, Incident hay reflected, vui lòng đọc lại bài trước “Đo sáng hay không đo sáng”)
Đây là cách áp dụng zone system vào đo sáng để đạt được âm bản tốt, áp dụng cho phim cuộn trắng đe, phim màu nhưng không thể áp dụng cho slide:
Trong hình số 3 là các liệt kê tương đối về tương quan độ sáng các cảnh được chụp xếp vào các Zones (một cách miêu tả tương đối !!!)
Như ta thấy, Zone III là vùng tương đối tối mà ở đó các chi tiết xuất hiện vừa đủ để ta thấy lờ mờ-ta gọi đó là vùng tối "bình thường" và Zone VII là vùng sáng gần ngưỡng cháy nhất mà vẫn còn chi tiết
Vậy thì Zone III và Zone VII chính là hai vùng mà chúng ta qua n tâm nhất!!!
“Đo sáng theo vùng tối, tráng phim theo vùng sáng”
(Cảnh báo : câu trên chỉ đúng với phim âm bản B&W hoặc màu, không áp dụng cho slide film và digital)
Câu này có nghĩa là đo sáng khi chụp phim chúng ta cần quan tâm nhất đến vùng shadow (vùng tối) của ảnh. Trên kính ngắm của mình, bạn hãy chọn ra vùng tối nhất, và tìm cách để nó rơi vào Zone III.
Chúng ta co 1 tấm ảnh ví dụ như hình số 5:
Dễ dàng nhận ra vùng sáng nhất của chúng ta là đỉnh núi tuyết và vùng tối nhất là bóng râm dưới chân ngọn núi . Đo sáng vào vùng tối nhất , chỉnh tốc hoặc khẩu sao cho kim đo sáng chạy về 0. Có nghĩa là vùng tối đó hiện giờ đang nằm ở Zone V, ví dụ thông số là : 1/125 f2.8. Lưu ý, đo sáng spot thì điểm đo sáng phải nằm lọt hẳn vào vùng tối chứ đừng để dính chút vùng sáng nào nhé (đo sáng 1 độ sẽ chính xác nhất trong phương pháp này)
+Tăng tốc hoặc siết khẩu 2 stops để từ Zone V về Zone III, ví dụ : 1/125 f2,8 (zone V) se thành 1/125 f5.6 (Zone III). Chụp ở thông số này để lấy đầy đủ chi tiết cho vùng tối nhất và ghi nhớ giá trị này !!!
2/Đo sáng tiếp vào vùng sáng nhất , cũng chỉnh khẩu tốc sao cho kim quay về 0, giá trị ví dụ lúc này là 1/500 f16.
Bây giờ bạn giảm tốc hoặc mở khẩu lên 2 stops đề từ Zone V lên Zone VIII, ví dụ : 1/500 f16 (Zone V) sẽ thành 1/125 f16 (Zone VII).
3/Lúc này bạn sẽ thắc mắc : TẠI SAO chụp theo thông số lấy ở vùng tối nhất rồi thì đo sang lần 2 cho vùng sáng nhất làm gì nữa???Đừng vội! Bạn đo sáng lần 2 này là để xác định cho khâu TRÁNG PHIM (“tráng phim theo vùng sáng”, nhớ ko?). Giữa Zone III (1/125 f5.6) và Zone VII (1/125 f16) lúc này chênh nhau là 4 stops.
Nếu chênh giữa vùng tối nhất và sáng nhất nằm trong khoảng 5 stops trở xuống, bạn tráng phim BÌNH THƯỜNG, vùng sáng vẫn giữ đầy đủ chi tiết
Nếu chênh giữa vùng tối nhất và sáng nhất khoảng 6 stops trở lên, điều chỉnh thời gian tráng phim giảm xuống 10% , để vùng sáng tránh bị quá dày (dense) dẫn dến bị lốp, cháy sáng, trắng bóc. Chênh sáng 7 đến 8 stops, thời gian tráng giảm xuống 20%
(Lưu ý quan trọng : việc điều chỉnh thời gian tráng này là dưa trên thử nghiệm và ghi chép rất nhiều lần, không phải công thức. Việc căn chỉnh thời gian tráng phim để cho ra vùng sáng như ý là mang tính chủ quan)
Cách khác để tráng phim mà không làm mất highlight hiệu quả hơn đó là phương pháp STAND DEVELOPMENT và tráng 2 lần (2 BATH - DEV) và mình sẽ đề cập ở các bài sau.
Nói tóm lại, kỹ thuật đo sáng chụp ảnh và tráng phim dựa trên Zone System là như sau :
+Chọn máy đo sáng hoặc loại máy ảnh có đo sáng theo dạng spot
+Đo sáng vùng tối nhất trước hoặc vùng tối có các chi tiết quan trọng, đặt nó vào Zone III vì đó là vùng tối còn đầy đủ chi tiết nhất, chụp ảnh với thông số đó , ghi nhớ giá trị thông số A này
+Đo sáng vùng sáng nhất hoặc vùng sáng có các chi tiết qua n trọng, đặt nó vào Zone VII. ghi nhớ thông số B
+Đánh giá xem giữa A và B chênh bao nhiêu stops để biết là có điều chỉnh thời gian tráng non đi hay không.
+Việc điều chỉnh thởi gian tráng là nhằm tránh vùng highlight trở nên quá dày dẫn đến bị lốp (block)
Đó chính là ý nghĩa của câu “Đo sáng theo vùng tối, tráng phim theo vùng sáng”
Phạm vi bài này mình chỉ có thể nói sơ lược về Zones System và cách áp dụng nó vào trong thực tế để đạt được “good negative”. Để tìm hiểu sâu hơn, các bạn có thể comment, inbox hoặc qua Noirfoto Darkroom-Studio-Gallery để trò chuyện trực tiếp
Nhận xét
Đăng nhận xét